مراجع ثلاث (مراجع سه‌گانه) عنوانی است که در دو دوره به کار رفته است. یکی در حوزه نجف در زمان جنبش مشروطه، برای سه مرجع تقلید یعنی محمدکاظم خراسانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی و عبدالله مازندرانی و دیگری در حوزه قم، بعد از درگذشت مؤسس حوزه علمیه قم، برای سه مرجع تقلید دیگر یعنی سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای.

این عنوان، نشان از هم‌رأی بودن یا همکاری این مراجع در برخی امور مثل سیاست بود.

حوزه علمیه نجف

مراجع ثلاث یا آیات ثلاث یا ارکان ثلاثه عنوانی است که در جنبش مشروطه ایران برای محمدکاظم خراسانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی و عبدالله مازندرانی به کار رفت. این سه مرجع تقلید ساکن نجف و از حامیان و رهبران نهضت مشروطه در ایران بودند.

این عنوان در آن دوره، بیشتر با نگاهی سیاسی و فارغ از باب شئون مرجعیت، به کار برده می‌شد و همکاری این سه فقیه، بیش از آنکه مربوط به امور روحانیت باشد، معطوف به حمایت از جنبش مشروطه بود.

حوزه علمیه قم

عنوان مراجع ثلاث برای بار دوم، بعد از درگذشت مؤسس حوزه علمیه قم، آیت الله شیخ عبدالکریم حائری (۹ بهمن سال ۱۳۱۵ش) شهرت یافت. در این دوره عنوان مراجع ثلاث برای سه تن از مراجع وقت شیعه در قم به کار گرفته شد که بیشتر در امور مرجعیت سنتی، شرعی و حفظ حوزه علمیه قم همکاری می‌کردند.

سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر و سید محمد حجت کوه کمره‌ای، طی ۸ سال (خلال سال‌های ۱۳۱۵ش تا ۱۳۲۳ش) علاوه بر همکاری مشترک در سرپرستی حوزه علمیه قم، هر یک، مقام فتوا نیز داشتند. سرپرستی حوزه علمیه با ورود آیت الله بروجردی به قم به وی منتقل شد.

منابع مرتبط

مرکز اسناد انقلاب اسلامی کتابی با عنوان مراجع ثلاث نوشته مصطفی قلی‌زاده علیار در سال ۱۳۸۹ش منتشر کرده است. مؤلف در این کتاب درباره‌ زمانه، زندگانی، فعالیت‌ها و خدمات مراجع ثلاث (صدر، حجت و خوانساری) در دوره پهلوی سخن گفته است.

پانویس

منابع

• مراجع ثلاث در نشریه حریم امام، خبرگزاری حوزه، ۱۸ مهر ۱۳۹۲ش.

پیوند به بیرون